Türk edebiyatında yer alan ilk gezi türündeki yazıların temelini, herhangi bir görevle başka ülkelere gönderilen memurların ya da coğrafi keşifler yapmak amacıyla dolaşan gezginlerin yazdıkları teşkil eder.
Türkler tarafından yazılan ilk gezi türündeki yazı, Hoca Gıyasüddin Nakkaş tarafından kaleme alınan “Acaibü’l Letaif” adlı yapıttır. Orijinali Farsça’ da yazılmış olan eserde, Timur’ un oğlu Şahruh’ un (1337-1447) Çin hakanına gönderdiği heyette yer alan yazarın izlenimleri yer almıştır.
Eski Türk edebiyatında bugünkü anlamda gezi türüne girmese de birçok yönüyle ilk örnek sayılabilecek bazı eserler vardır. Piri Reis, “Kitab-ı Bahriye” adlı eserinde Akdeniz kıyı ve limanlarına ilişkin ayrıntılı bilgiler verir. Osmanlı klasik döneminin bilinen tek gezi eseri Seydi Ali Reis’ in “Mirat-ül Memalik” idir. Bu yapıt kaptanı derya olan yazarın, Hint Deniz’ inde fırtınaya yakalanarak gemilerini kaybetmesinden sonra karadan yaptığı yolculuklar sırasında görüp yaşadıklarını yansıtır. Katip Çelebi tarafından yazılan “Cihannüma“, bir coğrafya kitabı olmasına karşın, yer yer gezi türüne yaklaşan bölümleriyle bu alanda yazılmış eserler arasında sayılabilir.
Türk gezi edebiyatının hiç kuşkusuz en önemli eseri Evliya Çelebi’ nin (1611-1685) “Seyahatname” sidir. Evliya Çelebi’ nin sade bir dille kaleme aldığı yapıt, yazarın 1630 yılından başlayarak elli yılı aşkın süre yaptığı gezilerin ürünüdür. On ciltte toplanan eser, Osmanlı İmparatorluğu’ nun 17. yüzyıldaki yaşamını, kentleri, yapıları, etnografyayı, halk inançlarını, söylentileri, kültürü, siyasal ve tarihsel olayları zengin ayrıntılarıyla konu edinir. Bu ciltlerde yazarın Üsküdar’ dan Şam’ a; Mekke’ den Hollanda’ya uzanan geniş bir coğrafyada yaptığı geziler yer almaktadır. Ayrıca, Trabzonlu Mehmet Aşık’ ın “Menazıru’l-Avalim“, Nabi’ nin “Tuhfetetu’l Harameyn” , İzzet Molla’ nın “Mihnet Keşan” adlı eserleri Tanzimat’ tan önceki devrede yazılmış diğer gezi eserlerindendir.
Tanzimat’ tan Cumhuriyet’ e kadar gelen süre içinde edebiyatçılar yaptıkları gezilerin izlenimlerini kitaplaştırmışlardır: Ahmet Mithat Efendi, “Avrupa’ da Bir Cevelan” (1890), Seyyah Mehmet Emin,
“İstanbul’dan Asya-yı Vusta’ya Seyahat” (1878), Ahmet İhsan, “Avrupa’da Neler Gördüm” (1891), Süleyman Şükrü Bey, “Seyahatü-ül Kübra” (1907), Cenap Şahabeddin, “Avrupa Mektupları” (1919) vd.
Cumhuriyet döneminde yazılan gezi yazılarında Ahmet Haşim, Reşat Nuri Güntekin, Falih Rıfkı Atay ve Melih Cevdet Anday gibi isimler ön plana çıkmıştır. Cumhuriyet döneminden günümüze değin yazılan gezi yazılarından bazıları : Reşat Nuri Güntekin, “Anadolu Notları-I“ (1936), Falih Rıfkı Atay, “Deniz Aşırı” (1931), Ahmet Haşim, “Frankfurt Seyahatnamesi” (1933), Fikret Otyam, “Ha Bu Diyar” (1959), Yaşar Kemal, “Bu Diyar Baştan Başa” (1971) …
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder